Het importeren van in Europa verboden Russisch en Wit-Russisch hout, met name het begeerde berkenmultiplex, lijkt een makkie. Dat is de conclusie na een serie van undercover-operaties door de journalisten van Earthsight. Ze volgenden de verschillende stappen in de keten.
Het onderzoek staat uitgebreid beschreven op de eigen website van Earthsight, een collectief van journalisten die zich al jaren vastbijten in verschillende onderwerpen die meestal met de internationale handel in verboden waren samenhangen. Het collectief, van wie de verhalen regelmatig worden opgepikt door bekende kranten en televisiezenders over de hele wereld, heeft al verschillende onderzoeken naar illegale houthandel gepubliceerd.
Goed berkenmultiplex is schaars
In het breed opgezette Blood Stained Birch, waarmee de journalisten van Earthsight eind januari naar buiten kwamen, richten ze de blik op de handel in berkenmultiplex. Import van hout en houtproducten uit Rusland en Wit-Rusland is sinds de inval van Rusland in Oekraïne in 2022 verboden. De houthandel betreurt dat vooral vanwege het berkenmultiplex, waarvan de grootste en kwalitatief beste producenten juist in beide landen zaten. Berkenbomen komen er in grote hoeveelheden en hoge kwaliteit voor, en een aantal Russische oligarchen en Wit-Russische staatsbedrijven hebben er uitstekende zagerijen en plaatfabrieken voor opgericht met een zeer hoge productie.
Illegale import al wel langer bekend
Houtwereld berichtte al in een groot aantal artikelen dat de sancties tegen Russisch en Wit-Russisch berkenmultiplex bepaald niet waterdicht zijn. Zo verkoopt Kazachstan sinds de start van de sancties opeens opvallend veel van het plaatmateriaal, terwijl het niet over eigen fabrieken beschikt. Ook uit Turkije komt opeens veel meer berkenmultiplex dan op basis van de productie in het land logisch lijkt. En van sommige partijen uit China is aangetoond dat pakken met Chinese stempels erop oorspronkelijk wel degelijk uit Rusland afkomstig waren. Nederlandse handelaren die betrapt worden op de verkoop van hout dat aantoonbaar na de sancties uit Rusland is ingevoerd kunnen hoge boetes tegemoet zien. Ook buiten Europa is de handel in (Wit-) Russisch hout lastig; de VS heft bijvoorbeeld hoge tarieven op die houtproducten. Wie die tarieven omzeilt door het hout van andere herkomstpapieren te voorzien kan boetes of zelfs celstraf verewachten.
Journalisten belden met leveranciers
Earthsight laat in het onderzoek zien dat ondanks de sancties en de straffen op het overtreden ervan, de handel in verboden berkenmultiplex in Europa nog steeds mogelijk blijft. De journalisten belden ondercover met een aantal van de grootste producenten van het plaatmateriaal waarbij ze zich voordeden als Europese handelaars die in koop geïnteresseerd waren. Ze kregen in veel van de gevallen te horen dat het omkatten van (Wit-) Russisch hout naar een zogenaamde Turkse, Kazachse en vooral Chinese herkomst heel eenvoudig zou gaan. Partijen zouden via die weg, maar ook via Polen, Roemenië en de Baltische Staten eenvoudig naar Europese bestemmingen vervoerd kunnen worden, de leveranciers hebben het over vele ladingen die hun weg vinden naar veel verschillende landen (zover wij zien is er bij Earthsight niet letterlijk sprake van export naar Nederland, wel naar bijvoorbeeld Italië en Spanje).
Ook in Europa zelf bewijs gevonden
Zou dat nog grootspraak kunnen zijn van wanhopige leveranciers, de journalisten maakten ook undercover contact met de Europese tussenhandel, met name in Polen, waar ze bij meerdere bezoeken grote hoeveelheden berkenmultiplex zagen die volgens de handelaren ter plaatse allemaal uit (Wit-)Rusland afkomstig waren. Een kwestie van de papieren vervalsen en de grenscontroleurs nu en dan wat toestoppen, vertelden de handelaren.
Journalisten: niet vertrouwen op certificaten of papieren
Earthsight constateert in zijn aanbevelingen en conclusies dat de houtsector in Rusland wel degelijk hard geraakt wordt door de sancties. De houtkap zou met een vijfde zijn teruggelopen en de omzet sinds 2022 gedaald met zeker 10 miljard euro. Aan de andere kant is naar schatting van het collecties, ca een vijfde van alle berkenmultiplex in Europa van illegale herkomst en falen de overheden op toezicht en sancties op deze handel. De overheden zouden veel strenger moeten controleren volgens de EUTR-regels op de herkomst van het hout. De journalisten waarschuwen dat een certificaat van verantwoord bosbeheer bepaald geen garantie is voor legaal hout. Een Poolse tussenhandelaar, die ook heimelijk op camera is opgenomen, zegt trots het hout onder FSC-certificaat te kunnen verkopen, en er zijn meer voorbeelden van hout met een FSC-label dat overduidelijk uit Rusland komt.
FSC en PEFC hebben zich al heel vroeg geheel uit (Wit-) Rusland teruggetrokken na het bekend worden van de sancties omdat audits uitvoeren in beide landen vanaf toen niet meer mogelijk was.
